In de bronstijd kwamen al sporadisch knopen voor. Vanaf ca 1400 werden er steeds meer gemaakt. Die eerste knopen waren klein en grof. In populaire Engelstalige boeken zoals Buttons & Fasteners 500 BC-AD 1840 worden deze steevast “Tudor buttons” genoemd. Het is dan ook niet vreemd dat vele onder ons ze ook Tudorknoopjes is gaan noemen. Dit soort kleine knopen werden meestal bevestigd op een wambuis. Een wambuis is een gewatteerd vest. Vooral door de weelde in de 17de eeuw, de gouden eeuw, wilde men die rijkdom nog wel eens etaleren. Wambuizen werden versierd en gesloten door soms wel twintig tot veertig knopen. Vandaar dat er ook zoveel wambuisknopen worden gevonden. Rond 1575 veranderde de kleine knoopjes in wat verfijndere modellen. De fabricage was verbeterd waardoor knopen mooier konden worden afgewerkt. De staafoog bevestiging, nog prominent aanwezig in de 16de eeuw, kwam in de 17de eeuw veel minder voor. Het waren gietoogjes en draadoogjes geworden. De Tudor periode (zie hieronder) was rond 1600 afgelopen. Knopen gemaakt na die periode kun je dus eigenlijk geen Tudorknoop meer noemen wanneer je dat zou willen. Helaas ontstond er verwarring doordat in de 17de eeuw, de Tudorroos, het symbool van de Britse kroon, in de mode kwam. Deze en varianten ervan werden vaak afgebeeld op wambuisknoopjes. Dit is dus een 17de eeuws knoopje met Tudorroosje (zie voorbeeld hieronder) en geen Tudorknoopje.
De Tudor periode in Engeland was van 1485 tot 1603. De Tudorroos het symbool van deze periode is een samenvoeging van de emblemen van het Huis York en het Huis Lancaster. Tudor is dus een verwijzing naar een Britse periode. In (delen van) Nederland was dit de Habsburgse tijd (1482-1795) en de tijd van de zeventien en zeven provinciën (1543-1795). Omdat de Tudor periode grofweg wel de tijdspanne dekt van de grovere knopen maak ik daar bij de indeling van mijn wambuisknopen toch gebruik van. Deze categorie wambuisknopen heeft twee subcategorieën namelijk de wambuis-tudor oftwel wambuis grof en de wambuis – verfijnd gedecoreerd
Wambuis Tudor (1400-1600) oftewel Wambuis – grof
Met een Tudor knoop word vaak een wat grovere kleine knoop uit de 15de of 16de eeuw bedoeld die op een wambuis heeft gezeten. Knopen met (doorboorde) staafogen zijn kenmerkend voor de 16de eeuw. Het grove gietoog komt ook in deze periode voor maar wordt pas in de 17de eeuw het meest gebruikt. De knoop kan een soort bolletje zijn maar ook een grof vormgegeven patroon als voorstelling hebben. Verfijnde latere wambuisknoopjes met bloemetjes die veel worden gevonden, worden vaak ten onrechte als “tudorknoop” gedetermineerd. Dat is verklaarbaar omdat op deze jonger versierde knopen vaak op Tudorroosjes gelijkende bloemen staan afgebeeld.
Verfijnd gedecoreerd (1575-1700)
Na de meer grove tudor knoopjes werden de sierknoopjes wat verfijnder. In het begin hebben deze verfijnde knoopjes vaak nog een staafoogje (ca1575-1600) maar steeds vaker wordt een gietoogje mee gegoten of een draadoog toegevoegd. In het begin waren deze oogjes nog wat dik maar deze werden door steeds dunner. Sierknoopjes met hierop bloemetjes, bloempatronen, kruispatronen, vlechtband en portretknoopjes komen vooral voor tussen 1575-1700. Deze werden van brons (bruin), geel koper (messing), zilverkleurig (tin, nikkel, zilver) en zink (grijs) gemaakt. Knoop en oog zijn vaak samen gegoten. Dit soort knoopjes werden ook wel thuis gemaakt.
Referentie: Metal Buttons 900 BC – 1700 AD (Brian Read)
Mark, je hebt weer een leuk stukje knopengeschiedenis in beeld gebracht.
Dankjewel 🙂
Mooi uitgebreid verslag, omdat er veel worden gevonden in allerlei uitvoeringen is het leuk om te verzamelen.
dankjewel 🙂