Onlangs werd ik gevraagd om een knoop te determineren die door Daniel van Buuren gevonden is. Het gaat hierbij om een lood-tinnen knoop met een afbeelding van een wapenschild erop. De knoop is gegoten en heeft een (afgebroken) lusoog. Op basis van andere knopen met een dergelijk oog krijgt de knoop voorlopig een datering mee van 1650-1725.
Op zich zou je deze knoop als losstaand kunnen zien, ware het niet dat ik ook twee andere knopen heb van ook lood-tin met hierop ruiters. Deze knopen zijn achthoekig en ik had al het vermoeden dat dit wellicht verwanten zijn van de iets grotere zilveren ruiterknopen. Nu er ook een knoop met een wapenschild bekend is wordt dit vermoeden versterkt. Er zijn immers, naast de zilveren ruiterknopen ook in dezelfde reeks, knopen met wapenschilden. Er is wel een verschil in hoe de afbeeldingen zijn aangebracht. De zilveren exemplaren zijn gegraveerd, de loodtinnen zijn gegoten waarbij de afbeelding op de knoop ligt.
De gegraveerde zilveren platte knopen (plaatknopen), achthoekig en rond, met daarop een ruiter, wapenschild of andere eenvoudige voorstelling worden regelmatig gevonden. Dat is niet zo verwonderlijk. Dit soort knopen waren in de 18e eeuw, maar ook in de 19de en zelfs begin 20ste eeuw, geliefd in Friesland en andere delen van Nederland. Mannen droegen op feestdagen vaak meerdere hemdrokken of borstrokken boven elkaar, elk afgewerkt met 25 tot 30 van deze sierlijke knopen. De specifieke achthoekige ruiterknoop of ruiterknoop was zo populair dat het tegenwoordig goed vertegenwoordigd is in de collectie van het Fries Museum. Ook andere varianten zijn daar te zien.
De meestertekens op de knopen laten zien dat zowel Friese zilversmeden als vaklieden van buiten de provincie verantwoordelijk waren voor de productie ervan. Hoewel de graveringen vaak niet bijzonder verfijnd zijn – waarschijnlijk vanwege massaproductie – bevatten de knopen wel populaire motieven. Op hemdrokken en vesten werden identieke knopen gedragen, met afbeeldingen zoals ruiters, stelletjes, wapenschilden en gereedschap.
Lang niet alle zilveren knopen hebben een merkteken en de loodtinnen varianten al helemaal niet. Toch kun je soms a.h.v. de afbeelding een redelijke inschatting maken van de periode waaruit een knoop komt. Zo komen bijvoorbeeld ruiters met een hoge hoed eigenlijk altijd uit de 19de eeuw.
Knopen uit de collectie van het Fries museum
Mocht je nu zelf ook een loodtinnen exemplaar bezitten, geef mij dan even een seintje. Nieuwe afbeeldingen zal ik dan aan dit artikel toevoegen.
Referenties:
- Fries Museum. Collectieoverzicht Zilveren Knopen
- Zilverstudie. Friese Zilversmeden
- Goud- en Zilversmidsbedrijf in Friesland, door NANNE OTTEMA.
