Gilt en plated ca 1795-1850
Regelmatig worden er knopen gevonden met op de achterkant (backmark) Engelse benamingen zoals “imperial orange gilt”, “london gilt”, “treble gilt”, “extra rich” en “rich color london”. Ook de Franse tegenhangers zoals o.a. "Paris dore" worden, hoewel minder, toch ook regelmatig gevonden.
Hughes en Lester schrijven in het boek "The big book of buttons" (1981) dat tegen het einde van de achttiende eeuw (ca 1795) men begon met het stempelen van dergelijke markeringen op knopen. Deze backmarks omvatten namen van fabrikanten, kwaliteit, verzekeringen zoals "DOUBLE GILT", en decoraties zoals adelaars en sterren.
In het boek “Buttons / a guide for collectors” staat ook het één en ander hierover. Dit boek wordt al jaren niet meer gedrukt. Gelukkig vond ik toch nog wat andere informatie o.a. van The Buttonmonger.
De opschriften m.b.t. "gilt" en "plated" werden gebruikt door Engelse en soms Amerikaanse bedrijven. In de Verenigde Staten begon met iets later met het maken van verguldde knopen (1810) omdat ze toen pas het proces van vergulden hadden gestolen van de Britten. Het is vaak moeilijk om Britse en Amerikaanse knopen te onderscheiden al zijn er soms wel eens aanwijzingen in de vorm van een Britse kroon, een Amerikaanse adelaar, namen van steden en de spelling van het woord "kleur" (color = Amerikaans, colour = Brits) en "gegarandeerd" (guaranted = Amerikaans, warranted = Brits).
Het opschrift op de achterkant geeft de kwaliteit aan van de goud vergulding (gilt) of van de verzilvering (plated) van deze knopen. Omdat er wetten waren voor de hoeveelheid goud dat moest worden gebruikt voor het vergulden begonnen knoopfabrikanten dit ook te vermelden op de knopen. Soms geeft het ook de kleur aan van een gouden vergulding, bijvoorbeeld “rich orange”. Andere voorbeelden van opschriften zijn “Fine Gilt”, “Double Gilt” (twee keer verguld), “Treble Gilt” (drie keer verguld) en “Treble Plated” (drie keer verzilverd).
In Groot Brittannië heeft men ook nog getracht om een ander soort standaard kwaliteitsaanduiding te ontwikkelen. In volgorde van kwaliteit, van hoog naar laag was het rijtje ongeveer: standard, extra, fine, superior en superfine. Dit werd dan soms gecombineerd met de "gilt" en "plated" termen. Als snel probeerde men echter met deze teksten indruk te maken en ontstonden er dus namen als "extra fine rich color". Vaak werd ook het woord “quality” gebruikt. “Standard Quality” vaak afgekort door STANDd met een klein d aan het einde, “Extra Quality”, “Superior Quality” en “Superfine Quality” zijn zo wat voorbeelden.
Pleet, plaque en dore
Nederlandse knopenmakers gebruikte een eigen aanduiding voor verzilverde knopen. Men noemde dit pleet en dit is wellicht afgeleid van het Engelse plate. In Frankrijk bestond plaqué argent (verzilverd) en plaqué or (verguld). Andere termen in het Frans zijn doré, surdoré, Ook werden benamingen gebruikt zoals "double dore" en "triple dore" die weer in het Nederlandse verbasterde naar o.a. doublé.
Bij de platte ronde knopen en licht gebolde knopen met gesoldeerd oog worden deze teksten tot het eind van de fabricage van deze knopen (ca 1830) gebruikt. Bij de tweedelig gestanste knopen (vanaf ca 1820) worden de termen ook gebruikt tot ca 1850. Hierna wordt meestal de fabrikantnaam gebruikt of alleen een kwaliteitsaanduiding.
Platte knopen uit één stuk van messing met een achterkant met opstaande letters dateren van ongeveer 1790 tot 1840 en knopen met een achterkant met ingesprongen letters verschenen iets later, rond 1810, en werden tot in de jaren 1840 gemaakt. Koperen 1-delige platte knoppen raakten tegen het einde van de jaren 1830 uit de gratie bij het publiek, als gevolg van de komst van machines die goedkope "sierlijke" (fancy-design) 2-delige koperen knopen in massa konden produceren.
Opmerking: De achterkant van deze knopen is vaak minder gepoetst in het verleden dan de voorkant. Hierdoor kan het dus zo zijn dat je deze nog vrij helder kan krijgen doordat er nog zilver of goud op zit. Hier een voorbeeld van een knoop met de tekst "orange colour fine gilt". Deze was totaal zwart maar door wat gummen werd deze toch leesbaar.
