Knoop met gekroonde W

De vorm van de W kan helpen bij het identificeren onder welke koning de knoop gedragen is. Knoop 3, 6, 10 en 13 kun je bijvoorbeeld toeschrijven aan Willem III.

PTT knoop

Algemene informatie over de gekroonde W knopen is er maar heel summier. Op een van mijn favoriete websites Huis van Hilde van de provincie Noord Holland staat bij een “extra fein” knoop (object52070) de volgende informatie.

Knopen met een gekroonde W werden door ambtenaren gedragen. Er komen zowel gele/gouden als witte/zilveren varianten voor. Een voorbeeld van de gele of gouden variant is aanwezig op het tuniek van de postbeambte. De PTT’ers droegen dit type knoop tussen 1897 en 1928. Gerechtsdienaars ook nog na die datum een zilveren variant. Een vergulde variant komt bijvoorbeeld voor op het tenue van de Gouverneur-Generaal in Nederlandsch-Indië in 1929. De in de Koloniën actieve Gouvernements-Marine droeg ook vergulde knopen met de gekroonde W, en dat zelfs tot aan de Japanse inval in 1942.

Uit het waardevolle online boek “Kennemerland in metaalvondsten“:

Van 1915 tot 1928, heette de voorganger van de PTT het Staatsbedrijf der Posterijen en Telegrafie (PT), die weer voortkwam uit de in 1893 opgerichte Administratie der Posterijen en Telegrafie (APT). De PTT als staatsbedrijf (inclusief voorlopers) bestond van 1839 tot 2011.

Drie messing knopen uit deze collectie zijn aan de voorzijde versierd met een gekroonde ‘W’. Knopen met een dergelijke lettermotief werden door ambtenaren gedragen op hun tenue. Ze dateren tussen 1897 en 1928 (bron: etalagebox op onze-verzameling.nl). Er bestaan diverse varianten van deze knoop, omdat specifieke kenmerken werden gegeven aan knopen voor verschillende ambtsfuncties en als een gevolg van ontwikkeling door de tijd heen. Deze knopen waren vaak onderdeel van legeruniformen…

Bovengenoemde informatie gaat eigenlijk vooral om een ambtenaren knoop die PTT-ers kennelijk in de periode 1897-1928 op hun uniform hebben gedragen. Ook werden de knopen kennelijk gedragen op legeruniformen.

Hoge koloniale ambtenaren

Op het forum NederlandseMilitaria.com staat nog wat meer informatie over hoge koloniale ambtenaren. 

Ik lees dat gouden gekroonde W knopen in Nederlands Indië door het binnenlandse bestuur in de periode 1854-1919 gedragen worden door Gouverneurs, Residenten, Inspecteurs van Culture en Financiën, Secretarissen de residenties en de Secretaris der Financiën. Zilveren gekroonde W knopen worden gedragen door Assistent-residenten, Controleurs der 1e – 2e – 3e klasse, Assistenten der 1e – 2e – 3e klasse en Opzieners der 1e – 2e klasse.

In de periode 1919-1948 voor hetzelfde binnenlands bestuur worden vergulde platte doffe knopen met verhoogde glimmende rand waarop een gekroonde letter W gedragen door de Gouverneur, Resident, Assistent Resident, Gewestelijke Secretaris en Controleur.

Achterkant als informatiebron

Het volgende plan is om de opschriften op de achterzijden van gekroonde W knopen te bekijken. Hier staat bij knopen uit de periode 1815-1948 meestal de naam van de knopenmaker/kleermaker of een kwaliteitsaanduiding. Beiden kunnen helpen bij het vinden van een mogelijke fabricage jaar. Ik vergelijk deze namelijk met mijn knopenmaker/kleermaker database .

Hieronder de visuele collectie van knopen uit eigen verzameling, die van Cees Schuller (nr 23,24,26) en uit de media.

Knoop 19. Maker M.S. & J.D. : Dit was een knopenmaker uit de UK in de 19de eeuw. Deze maakte luxe livreiknopen en uniformknopen. Deze knopenmaker was al in 1834 in staat was om tweedelig gestanste knopen te maken. De gegoten bolle knoop is daarom ook vrij zeker van voor 1834.

Knoop 20. Orange gilt : Gilt en plated knopen (uit UK) hebben een algemene datering van ca 1795-1850. Platte/(bolle) gegoten knopen werden echter tot ca 1830 gemaakt.

Knoop 21. Extra Fein : Wat opvalt is dat de tweedelig gestanste “extra fein” knoop in grote getalen voorkomt. Van welke maker deze komt is vooralsnog een raadsel. Door de sterren die op deze knoop staan denk ik wel eens aan Fonson. Na het schandaal met de helmhoeden in 1886 zie je Fonson immers niet meer terug in Nederlandse kranten. Extra fein is overigens een term die in de periode 1888-1915 vaker in Nederland terug te vinden is en daarom dateer ik voorzichtig dit soort knopen op 1888-1915.

Knoop 22. Een echte zilveren knoop met het zilvergehalte merkje 835. Op de voorzijde de kroon van Willem III. Hiermee een datering ca 1849-1890.

Knoop 23. Jansen en Zoon – Rotterdam (voortzetting van J.H.K. Jansen) was een knopenmaker in de periode ca 1835-1867. Het jaar 1867 was voor hen een rampjaar. Hierin overleed vader J.H.K. en de tweede broer. Hierna is er niets meer over deze knopenmaker te vinden. Tweedelig gestanste knopen komen vanaf 1850 veel voor. Het bedrijf heette echter pas Jansen en Zoon ergens na 1857. Datering knoop ca 1857-1867

Knoop 24. Double gilt. Waarschijnlijk een knoop van Engels fabricaat. Deze is zilverkleurig maar was oorspronkelijk twee keer verguld en dus goudkleurig. Bijzonder aan deze knoop is dat deze bestaat uit twee metaalsoorten die zijn gestanst, waarschijnlijk een messing basis met tinnen kapje. De vorm van de W  en de kleine kroon zijn opvallend. Dit lijkt meer om een Pruisische vorst te gaan van wellicht Wilhelm I van Wurttemberg. Wurttemberg heeft ook een link met Nederland. Wilhelm I was de vader van de vrouw van Willem III. Toegevoegd ook een knoop die weer sprekend lijkt op Nederlandse muntgeld uit het begin van de 19de eeuw. Gilt en plated knopen werden gemaakt in de periode ca 1795-1850. Platte modellen waren echter in de mode aan het begin van de 19de eeuw. 

Knoop 25. Wederom een knoop uit de periode van Willem III. Hierbij kun je goed zien dat de W en de kroon van een ander metaal zijn die op de knoop ligt. Datering ca 1849-1890.

Boeken, schilderijen en uniformen

Hieronder een chronologische uiteenzetting van teksten over knopen met een gekroonde W. Deze komen veelal uit de database van Delpher. Daarnaast staan uitsneden van deze knoop die ik terug heb kunnen vinden op geschilderde en gefotografeerde uniformen. Deze komen vaak uit de online collectie van het Rijksmuseum. Wanneer je overigens op de afbeelding klikt kom je bij het origineel.  

1822

Bij de eerste vermelding die ik heb gevonden van een zilverkleurige gekroonde W knoop gaat het over een nieuw model schutterijknopen (voorheen de knoop met kantelen). Het is  een verzilverde knoop (pleet of pleete) van Engelse makelij die in Nederland, in dit geval door de knopenfabrikant W. Lus geleverd wordt. De schutterij had taken die vergelijkbaar zijn met de politie en brandweer maar was versterking van het leger.

1828

In 1828 gaan ook de controleurs (ambtenaren, een voorloper van de politie) zilverkleurige knopen dragen.

1833

Op een portret uit 1833 gemaakt door Jean-Baptiste Van der Hulst zien we Adolf Frederik Lodewijk van Rechteren Limpurg (1793-1851) met een ambtskostuum waarop duidelijk knopen zichtbaar zijn met een gekroonde W. Op het eerste gezicht lijkt dit om een platte knoop te gaan. Dit is hiermee de eerste zichtbare knoop die ik heb kunnen vinden. Dit is overigens “gewoon” een hoge Nederlandse ambtenaar, dus ook zij hebben naast de koloniale ambtenaren de gekroonde W knopen gedragen.

1850

1855

In het Gouvernementsblad van Suriname uit 1855 staan zowel de gouden (vergulde) als de zilveren knoop vermeld voor ambtenaren.

1860

In het “Luttenberg’s chronologische verzameling der wetten en besluiten, betrekkelijk het openbaar bestuur in de Nederland” uit 1857 lees ik dat adelborsten (marine officieren in opleiding) vanaf 1860 op hun uniform een vergulde knoop hebben zitten met “in het midden de letter W gekroond”. 

1884

Uit Wat kle­ren ons ver­tel­len: de jas van de op­per­ja­ger­mees­ter:

De zilveren knopen met de gekroonde ‘W’ die voorop de jas pronken, hebben namelijk geen functie. Zij zijn decoratief, maar ook informatiedragers. Op de onderkant staat namelijk de naam van de maker van de knopen gegraveerd: ‘P.Mansvelt/’s Hage’. Zijn naam komt op bijna alle hof livreien voor.

De gekroonde ‘W’ op de knopen toont dat de opperjagermeester diende onder koning Willem of onder koningin Wilhelmina. Het probleem is dat er variaties in de W-knopen bestaan en dat niet altijd duidelijk is bij welke vorst deze horen. Maar bij deze jas wordt dat probleem opgelost door de informatie op het etiket dat in de grootste borstzak verstopt zit. Daar staat met pen de datum ‘14/11/84’ geschreven, wat aantoont dat de opperjagermeester diende onder koning Willem III (1849-1890).

1899

Een rijksbetaalmeester  was  een Nederlandse rijksambtenaar, belast met het doen van betalingen ten laste van het Rijk. De functie heeft bestaan van 1847 tot 1925. De betalingen van het Rijk worden daarna door de Postcheque- en girodienst verricht tussen 1918 en 1977 en dit maakte deel uit van de PTT. Het is dus niet vreemd dat postbodes ook deze knoop zijn gaan dragen. Opvallend aan deze knopen is, dat zowel de luxeknoop al de eenvoudige knoop zijn gebruikt.

 

 

 

 

 

 

 

 

1900

In “Beschrijving van de uniformen van de landmacht uit 1900” staat over de knopen op het klein tenue: “Alle metalen knoopen voorzien van een W met een kroon”.

Hiermee wordt duidelijk dat ook de landmacht deze knoop rond 1900 heeft gevoerd op het klein tenue voor dagelijks gebruik. Dit is waarschijnlijk de tweedelig gestanste basisknoop geweest en dat verklaard ook waarom er daar relatief veel van worden gevonden.

In de beschrijving van de uniformen van de landmacht uit 1912 staat de “knoop van geel of wit metaal met gekroonde leeuw op gestreepten en geblokten ondergrond” beschreven voor onderofficieren en minderen. Geen gekroonde W dus meer op het dagelijkse tenue van de landmacht.

De periode dat de landmacht de knopen heeft gebruikt is dus ca 1900-1912

1902

In het Dienstvoorschrift voor het algemeen beheer der exploitatie voor de staatsspoorwegen in Sumatra uit 1902 staat: “De chef der exploitatie. Een jas niet omslaanden kraag van geschikte donkerblauwe, grijze of witte stof met twee rijen, elk van vier of vijf, gouden knoopen met de gekroonde letter W“. Omdat dit over een gouden (goudkleurig) exemplaar gaat voor een chef kan dit natuurlijk goed de luxe variant zijn. De luxe variant is bij deze dus niet alleen voor het leger maar ook voor hoge ambtenaren.

1905

Over een gekroonde W knoop vergelijkbaar met die uit 1905 is te lezen bij de rijksdienst van cultureel erfgoed : Vervaardigingsdatum  1865 / 1911 . Gouvernementsmarine/dienst der scheepvaart
Uniformen Vergulde gekroonde W-knoop in gebruik tot 1911. Daarna de gebombeerde knoop bij de vaststelling van het witte tenue. 

1915

In de voorschriften van ambtenaren uit 1915 wordt de simpele gekroonde W knoop benoemd.

1933

1948

 

 

 

 

 

 

1950

In 1950 komt definitief een einde aan de gekroonde W knopen. Voortaan worden het gekroonde J knopen van Juliana.

Referenties Military Legacy Rapport ML 42 uit 2014, A.V.A.J.Bosman